Projekt Małopolskie portrety – Maria Wnęk świat malowany duszą kobiety jest współfinansowany ze środków finansowych Województwa małopolskiego w ramach konkursu Mecenat Małopolski.
MARIA WNĘK /ur. 15.06.1922 – zm.12.04.2005/
Maria Wnęk „artystka słynna na całym świecie” jak o sobie często mówiła urodziła się 15 czerwca 1922 roku w Olszance, 15 km od Starego Sącza. Przyszła na świat w biednej rodzinie, w której „dzieci rodziły się i umierały”, przeżyła jako jedyna z ośmiorga rodzeństwa. Ukończyła zaledwie 4 klasy szkoły podstawowej. Zdobyte wykształcenie podstawowe uzupełniła dopiero w 1969 roku, w szkole specjalnej dla dorosłych w Nowym Sączu.
Artystka często opisywana jest jako osoba bardzo religijna. Codziennie bywała na mszy świętej, odbywała pielgrzymki do ulubionej przez siebie Kalwarii Zebrzydowskiej. Wychowana w atmosferze wyjątkowej religijności, w wieku 16 lat złożyła śluby czystości, uznając praktyki religijne za najważniejszy aspekt życia. W wielu wspomnieniach osób mieszkających w Olszance kojarzona jest z nieodłącznym atrybutem swych pieszych wędrówek, czyli z białą sukienką, w której „Maria wyruszała ze wsi”.
Podejmowała pracę w wielu miejscach, miedzy innymi Miejskim Przedsiębiorstwie Remontowo-Budowlane, hotelu, poczcie, mleczarni oraz pracowała przy regulacji rzeki Dunajec. To właśnie tam uległa wypadkowi po którym przeszła na rentę. Artystka często wspominała o cudownym wyzdrowieniu po wypadku. Być może ten fakt sprawił, iż rosło w niej przeświadczenie o Boskiej opiece. Można to zauważyć w jej dwustronnych pracach malarskich, które rozpoczynała od tzw. „życiorysów”, czyli teksów pisanych gęstym, starannym pismem, umieszczanych najczęściej z tyłu obrazu, na rewersie. Zawierała tam upomnienia zsyłane jej przez Boga, odnotowywała grzechy ludzkości i sugestywnym językiem przedstawiała apokaliptyczne wizje kary Bożej. Na awersie obrazów umieszczała do nich malarski komentarz.
Maria Wnęk bardzo często zmieniała miejsca zamieszkania. Do początku lat 70 XX wieku mieszkała w rodzinnym domu w Olszance. Po pożarze rodzinnego domu przeniosła się na stałe do Nowego Sącza. W 1971 otrzymała swoje pierwsze mieszkanie przy ul. Żywieckiej 55. Eksmitowana stamtąd po 5 latach przyjmowała różne oferty lokalowe. Nie spełniały one jednak wymarzonego przez artystkę ideału mieszkania 4 pokojowego, z kuchnią, pracownią, pokojem gościnnym, sypialnią i poczekalnią dla odwiedzających ją osób. Wymaganie artystki dotyczyło także bliskiego położenia kościoła farnego. W związku z niemożliwością wprowadzenia zamysłu w życie, praktycznie całe dni spędzała poza domem, nocując na dworcu i przy kościele.
Od 1981 do 1982 przebywała w szpitalu psychiatrycznym. W 1981 została ubezwłasnowolniona przez Sąd Wojewódzki w Nowym Sączu. Z tego powodu artystka nie mogła przeznaczyć ziemi w Olszance na budowę wymarzonego kościoła.
W 1963 trafiła do Ewy Harsdorf, instruktorki zespołu plastycznego przy domu Kultury Kolejarza w Nowym Sączu, dzięki udziałowi w zajęciach plastycznych w których uczestniczyła przez 13 lat stworzyła unikatowa w skali kolekcje obrazów w nurcie sztuki ArtBrut . Swa przygodę ze sztuką zaczęła dość późno bo w wieku 40 lat, główną inspiracją do powstawania obrazów były najczęściej przeżycia religijne i co charakterystyczne w jej chorobie z jaką się zmagała częste niepokoje i lęki związane z otaczającą ją rzeczywistością. Najważniejszymi elementami widocznymi w jej obrazach są postaci malowane płasko i obwiedzione ciemnym, pogrubionym konturem, zazwyczaj ukazane hieratycznie i frontalnie, z wyraźnym zaznaczeniem rysów twarzy, ze starannie opracowanymi oczami, przywodzącymi na myśl malarstwo ikonowe. W późniejszym okresie Maria Wnęk zaczęła umieszczać na jednym obrazie kilka scen dokumentujących jej życie oraz rozbudowane, dynamiczne i ekspresyjne sceny zbiorowe jest to widoczne w obrazach „Męka Pańska” czy „Pochody pierwszomajowe”. Przeglądając rewersy jej prac malarskich zauważamy rozbudowane teksty pisane, nazwane przez malarkę „życiorysami”, zawierające informację o treści przedstawienia, szczegółowy opis zdarzenia, a następnie ostrzeżenia od Boga przez zagładą w wyniku upadku moralności i grzesznego życia. Od napisania „życiorysu” artystka rozpoczynała pracę nad niemal każdym obrazem. Obrazy, których nie opisała, uważała za niedokończone.
Maria Wnęk całe życie borykała się ze z nierozumieniem społeczeństwa, było to spowodowane jej zaburzeniami psychicznymi. Zdiagnozowana jako schizofreniczka, była wielokrotnie leczona w szpitalu psychiatrycznym w Kobierzynie. Jej specyficzny strój, zachowania czy słowa jakimi posługiwała się w kontaktach nie były zrozumiane w tamtym okresie przez osoby przebywające w jej otoczeniu. Z pewnością przyczyniło się to tworzenia tak oryginalnych prac znajdujących się obecnie w wielu kolekcjach muzealnych na świecie.
W 1982 roku została ubezwłasnowolniona i ostatecznie umieszczona w Szpitalu Psychiatrycznym w Kobierzynie na wiele lat. Ostatnie lata życia spędziła w rodzinnej Olszance.
Obrazy Marii Wnęk znajdują się w kolekcjach polskich i światowych:
Państwowe Muzeum Etnograficzne, Warszawa
Muzeum Etnograficzne im. S. Udzieli, Kraków
Muzeum Etnograficzne im. M. Znamierowskiej-Prüfferowej, Toruń
Muzeum Okręgowe, Nowy Sącz
”Kolekcja Kobierzyńska”, Szpital Specjalistyczny im. J. Babińskiego, Kraków
Kolekcja Leszka Macaka, Kraków
Kolekcja Mariana Surego
Collection de l’Art Brut, Lozanna
Art & Marges, Bruksela
Kolekcja Philippe Eternod i Jean David Mermod, Lozanna
Kolekcja Aleksego Altmejda z Lund, Szwecja
Wybrane wystawy:
Od sztuki ludowej do art brut, Kolekcja Leszka Macaka, Galeria Regionalnego Ośrodka Kultury, Bielsko Biała, 2008
Pasja, Talent, Intuicja (II), Państwowe Muzeum Etnograficzne, Warszawa, 2005; Muzeum im. J. Malczewskiego, Radom, 2005
7 Triennale Sztuki Insita, Słowacka Galeria Narodowa, Bratysława, 2004
Nagląca wiadomość, Galeria „tak”, Poznań, 2004
Świętości Marii Wnęk, Galeria Pod Sukniami, Szczecin, 2003
Treasures of the Soul, American Visionary Art Museum, Baltimore, 2001
Angels & Aliens, American Visionary Art Museum, Baltimore, 1999-2000
Pasja, Talent, Intuicja (I), Muzeum im. J. Malczewskiego, Radom, 1985
Malarstwo Marii Wnęk, Muzeum Etnograficzne, Kraków,1983
Inni, Zachęta Narodowa Galeria Sztuki, Warszawa, 1995
